از بین بسیاری از احساسات بشر، غم و اندوه از سخت‌ترین آنها است. ناراحتی در سطوح مختلف و به روش‌های بسیار متفاوت اتفاق می‌افتد: احساس غم میتواند به‌سادگیِ احساس ناامیدی یا به پیچیدگیِ احساس دلتنگی و افسردگی شود. این احساس معمولاً به‌عنوان یکی از احساس‌های اولیه یا اصلی شناخته می‌شود. افزون بر این، احساس غم از اولین احساس‌هایی است که در انسان شکل می‌گیرد و میتواند در دوران کودکی تجربه شود. «برای اشک‌های کوچک» از مجموعه کتاب‌های حس بهتر از انتشارات مجینیشن[1]، نوشته هالی بروشمن و لی بُووِن، به مفهوم کلی غم و ناراحتی می‌پردازد. این کتاب همچنین ابزارهایی به والدین و پرستاران کودک ارائه می‌دهد تا به کودکان کمک کنند این احساس دشوار را درک و با آن کنار بیایند. همچنین این مفهوم را می‌رساند که احساس ناراحتی طبیعی است؛ زیرا هرکسی ممکن است گاهی احساس غم و ناراحتی را تجربه کند. در اینجا روش‌هایی ارائه شده‌اند که با استفاده از آنها به کودکان خود کمک کنید تا احساس غم و اندوه را درک کنند و به سازش با آن برسند.
واکنش نشان‌دادن[2] به ناراحتی
ناراحتی و اندوه میتواند به روش‌های فیزیکی مختلف، احساس و بیان شود. اشک از واضح‌ترین نشانه‌های ناراحتی است؛ اما کودکان شاید به روش‌های دیگری غم و اندوه خود را نشان دهند؛ به‌عنوان‌مثال عصبانیت، منزوی شدن، وابستگی یا دل‌درد. کودک ممکن است نتواند با این احساس‌ها ارتباط برقرار کند یا حتی بعضی از این واکنش‌ها را نشناسد.
به‌عنوان والدین کودک، ابتدا از تغییرهای رفتاری کودک یادداشتی تهیه کنید تغییرهایی که زیاد آشکار نیستند. سپس با کمک به کودک این تغییرهای رفتاری را با استفاده از نشانه‌های کلامی به ناراحتی ارتباط دهید؛ به‌عنوان‌مثال: اگر کودک شما وابستگی بیش از حد به شما دارد، با گفتن جمله‌هایی مانند «می‌دانم وقتی مادر نمی‌تواند تمام مدت را با تو سپری کند، احساس ناراحتی می‌کنی» احساس‌های او را تأیید کنید.
کودکان ممکن است به دلایل زیادی احساس ناراحتی کنند که برخی از آنها برای دیگران مهم است؛ درحالی‌که برخی دیگر بسیار ناچیز یا حتی خنده‌دار به چشم می‌آید. مهم است که بدانیم؛ اگرچه احساس‌های کودک برای ما به‌عنوان افراد بزرگسال ممکن است بی‌معنا به‌حساب آید؛ اما از دید کودک کاملاً برعکس است. غم و اندوه را متناسب با سن در نظر بگیرید و به‌جای اینکه احساس‌های کودک را ناچیز جلوه دهید؛ با همدلی و همدردی به آنها پاسخ دهید. مثلاً می‌توانید بگویید «خیلی متأسفم که امروز نمی‌توانی پیراهن دوست‌داشتنی‌ات را بپوشی. می‌دانم که این پیراهن، لباس دلخواه توست و وقتی‌که تمیز نیست ناراحت میشوی. درک میکنم چه احساسی داری، چون وقتی این اتفاق برای من می‌افتد، من هم احساس ناراحتی میکنم.»
احساس ناراحتی را عادی جلوه دهید
از مهم‌ترین پیام‌هایی که در زمان ناراحتی کودک به او می‌دهید این است که هوای او را دارید. غم و اندوه میتواند با احساس تنهایی همراه شود؛ به‌خصوص زمانی که فرد مسئله‌ای بسیار شخصی و منحصربه‌فرد را تجربه می‌کند. این موضوع کمک می‌کند کودک حمایت و پشتیبانی شخصی را تجربه کند که احساس‌های او را می‌فهمند.
به‌عنوان‌مثال اگر کودک شما حیوان‌دوست داشتنی‌اش را ازدست‌داده است، به صحبت‌های او گوش کنید. کودکان اغلب می‌خواهند دربارۀ این اتفاق‌ها صحبت کنند. بیان ناراحتی به‌صورت داستان میتواند راهی شود تا کودک احساسش را بشناسد. می‌توانید با درمیان‌گذاشتن داستانی دربارۀ اتفاقی مشابه در زمانی که هم سن او بوده‌اید، این احساس‌ها را برای او عادی جلوه دهید[3]. دربارۀ اینکه در آن زمان چقدر ناراحت بودید و چطور گریه می‌کردید، صادق باشید. با او صحبت کنید در زمینۀ اینکه چه چیزی به شما کمک کرد با احساس ناراحتی‌تان کنار بیایید. درعین‌حال به کودک بگویید که اگر به آغوش گرفته شدنِ بیشتری نیاز دارد یا احتیاج دارد گریه کند، شما کنارش هستید و هوای او را دارید.
والدین اغلب تلاش می‌کنند به‌خاطر فرزندان، قوی به نظر برسند تا به آنها نشان دهند که همه چیز روبه‌راه خواهد شد؛ اما برای کودک دیدن احساس‌های مناسب از طرف والدین بسیار مفید است. اشکالی ندارد که بگوییم «بابا هم غمگین است.» این کار باعث عادی شدن احساس ناراحتی در کودک می‌شود و به او نشان می‌دهد که لازم نیست احساسمان را مخفی کنیم یا به‌خاطر آنها شرمنده شویم.
کنار آمدن با احساس غم و ناراحتی
فعالیت‌های خلاقانه می‌توانند راه بسیار خوبی برای بیان احساس ناراحتی به‌صورت سازنده شود. به‌جای اینکه بگویید «ناراحت نباش»، کودک را تشویق کنید تا یک نقاشی در زمینۀ احساسی که دارد بکشد، آواز بخواند، برقصد یا چیزی بسازد. موسیقی، هنر، طراحی، شکل‌دادن به گِل، کمک می‌کند تا از خلاقیت برای بیان احساس‌ها استفاده کنیم.آموزش ذهن‌آگاهی[4] و آرامش، در سنین پایین به کودکان کمک می‌کند تا از این شیوه‌ها در تمام طول زندگی‌شان استفاده کنند، به‌خصوص اگر این کار را انجام‌شدنی، لذت‌بخش و سودمند بدانند. وقتی کودک شما غمگین است، او را تشویق کنید نفس عمیق بکشد؛ این کار جریان اکسیژن را افزایش می‌دهد، ضربان قلب او را آهسته می‌کند و باعث ایجاد احساس آرامش جسمی او می‌شود.
تصور مکانی شاد و آرام، مانند ساحل دریا یا پارک نیز میتواند به کودک کمک کند تا بیشتر احساس آرامش کند. شما حتی می‌توانید کودک را تشویق کنید بعد از تجسم مکانی شاد آن را نقاشی کند. تنفس عمیق و تجسم به همراه کودکتان، به خود شما نیز کمک می‌کند تا در زمان‌های پراسترس آرام بمانید.
امید همیشه وجود دارد!
هیچ زمان‌بندی خاصی برای چیره شدن بر احساس غم و ناراحتی وجود ندارد. بسته به کودک شما که از چه چیزی ناراحت است، ممکن است هیچ‌وقت احساس کمبود در او از بین نرود؛ اما در طول زمان یاد می‌گیرد که چگونه با این احساس کنار بیاید و دوباره احساس شادی کند؛ اگر احساس ناراحتی جزئی باشد، کودک میتواند سریع‌تر از آن عبور کند. درهرصورت باید به کودک اجازه داد تا احساس‌هایش را با سرعتِ خودش پشت سر بگذارد.
قدرت و انعطاف واقعی در رویارویی با احساس غم و ناراحتی، در کنار آمدن با آنها شکل می‌گیرد نه با نادیده‌گرفتنشان؛ اگر به کودک اجازه دهیم احساس ناراحتی را تجربه کند و با آن کنار بیاید، او این فرصت را می‌یابد که برای آنچه ازدست‌داده است سوگواری کند. افزون بر آن؛ اگر به کودک برای درک احساس ناراحتی کمک کنیم، متوجه می‌شود که توانایی کنار آمدن با احساس‌های شدید را دارد.
پی‌نوشت‌ها:
[1] Magination Press
[2] Responding
[3] Normalizing
[4] Mindfulnes
سهیلا صفری
عضو انجمن روانشناسی امریکا(APA) شماره عضویت
C2103694325
عضو انجمن روانشناسی و مشاوره ایران شماره عضویت ۲۰۵۹۵